427. Niemieckie "pierwszeństwo łamane"
Wbrew deklaracjom, także międzynarodowych gremiów, o trosce o poprawę BRD na europejskich drogach, wciąż prawa krajowe sygnatariuszy międzynarodowych umów różnią się między sobą, czasem nawet znacznie. Dlatego by bezpiecznie poruszać się w innych państwach lub implementować tam stosowane rozwiązania do naszego prawa, należy znać je bardzo dobrze, zarówno co do ich litery jak i ducha, nawet w kontekście wydawanych tam wyroków sądowych.
Pamiętacie Państwo zapewne, że w polskim prawie zapis o pierwszeństwie wchodzącego na przejście dla pieszych lub wjeżdżającego na przejazd dla rowerów, wcześniej był w rozporządzeniu w sprawie znaków i sygnałów drogowych (170/2002), co było wadą prawną, bowiem nie wynikał on z ustawy, co sprytni prawnicy nader często wykorzystywali dla celów obrony. Usunięto te zapisy z rozporządzenia i teraz przepis dotyczący wchodzących na przejście pieszych jest już w ustawie.
Z tego samego powodu unikałem omawiania zachowania kierujących na niemieckich skrzyżowaniach, na których droga z pierwszeństwem zmienia swój kierunek, bowiem to zachowanie od lat budzi w Niemczech sprzeciw, odwrotnie jak u nas, szczególnie u niemieckich prawników.
Jeden z czytelników bloga w poszukiwaniach prawy dotyczącej włączania kierunkowskazów przed wjazdem na skrzyżowania, na których droga z pierwszeństwem zmieni swój kierunek, doszedł w swych rozważaniach naprawdę daleko lecz trafiając na niemieckie artykuły dotyczące tego zagadnienia, nieco się pogubił. Poprosił mnie o pomoc w ich wyjaśnieniu, co postaram się uczynić niniejszym blogiem.
Zacznijmy zatem od aktualnie obowiązującej w Niemczech ustawy o ruchu drogowym (StVO). W §11 "Änderung der Fahrtrichtung und Wechsel des Fahrstreifens" (Zmiana kierunku jazdy i zmiana pasa ruchu), czytamy:
(1) Kierujący może zmienić pas ruchu tylko po upewnieniu się, że może to zrobić bez narażania na niebezpieczeństwo lub utrudnianie ruchu innych użytkowników drogi.
(2) Kierowca pojazdu musi w odpowiednim czasie zasygnalizować zamiar zmiany kierunku jazdy lub zamiar zmiany pasa ruchu, aby inni użytkownicy drogi mogli przygotować się sygnalizowanego manewru. Musi zakończyć sygnalizowanie, gdy zrealizuje swój zamiar lub powstrzyma się od niego.
(3) Zmiana kierunku jazdy lub zmiana pasa ruchu musi być sygnalizowana za pomocą odpowiednich urządzeń zainstalowanych na pojeździe. Jeśli takie urządzenia są niedostępne lub są wadliwe, powiadomienie musi być dokonane za pomocą wyraźnie rozpoznawalnych sygnałów ręcznych. Jeżeli jednak znaki te nie są rozpoznawalne ze względu na rodzaj pojazdu lub jego ładunek, należy je wskazać słupkiem sygnalizacyjnym.
(4) O tym, czy i w jaki sposób kierujący pojazdami szynowymi mają wskazywać zmianę kierunku jazdy lub zmianę pasa ruchu, decydują przepisy dotyczące pojazdów szynowych.
(5) Jeżeli na drogach z więcej niż jednym pasem ruchu dla danego kierunku jazdy ciągła jazda jednym pasem jest niemożliwa lub niedozwolona lub jeżeli pas się kończy, pojazdy, którym uniemożliwiono dalszą jazdę, muszą mieć możliwość zmiany na pas obok w ten sposób, aby pojazdy mogły naprzemiennie podążać za pojazdem jadącym po pasie który nie zanika (system suwakowy). Zasadę zamka błyskawicznego należy również stosować, gdy opisane okoliczności występują w odniesieniu do drogi dla rowerów (...).
Dalej, w §12 który określa zachowanie kierującego w związku z zamiarem zmiany kierunku jazdy, czytamy:
(1) Jeżeli kierowca pojazdu zamierza skręcić w lewo, po upewnieniu się, że nikt nie ma zamiaru go wyprzedzać, musi skierować pojazd na pas ruchu leżący przy środku jezdni dla jego kierunku jazdy, a na ulicy jednokierunkowej w lewy pas jezdni.
(2) Jeżeli kierowca pojazdu zamierza skręcić w prawo, musi skierować pojazd na prawy pas ruchu dla jego kierunku jazdy.
(3) Jeżeli kierowca pojazdu zamierza jechać na wprost, może skorzystać w tym celu z dowolnego pasa ruchu dla jego kierunku jazdyw kierunku jazdy.
(4) Postanowienia ust. 1 do 3 stosuje się tylko w zakresie, w jakim pozwala na to szerokość jezdni, przepisy dotyczące zachowania wobec pojazdów szynowych (...).
(5) Jeżeli konieczne jest zatrzymanie pojazdów przed skrzyżowaniami, zwężeniami dróg, przejazdami kolejowymi itp., kierowcy pojazdów jednośladowych przyjeżdżających później mogą podjechać tylko obok lub między pojazdami, które już się zatrzymały, aby ustawić swoje pojazdy bliżej przodu (...).
Jak z powyższego wynika, niemieckie przepisy są zgodne z naszymi i europejskimi, wg których kierujący, niezależnie od miejsca na drodze, ma obowiązek sygnalizować zamiar zmiany pasa ruchu lub kierunku jazdy, a nie kierunku ruchu, zajmując przed zmianą kierunku jazdy właściwe miejsce na jezdni drogi.
Skoro tak, to kierujący który nie ma zamiaru zmienić pasa ruchu lub skręcając opuścić jezdni drogi z jej lewej lub prawej strony (zmienić kierunku jazdy) w dowolnym miejscu drogi, zatem także na skrzyżowaniu, nie ma obowiązku włączania kierunkowskazów i wcześniejszej zmiany pasa ruchu.
I tu pojawia się specyficzne skrzyżowanie na których droga z pierwszeństwem, bowiem żadna inna na skrzyżowaniu w rozumieniu zasad ruchu nie może tego uczynić, zmienia swój kierunek, o czym decydują znaki drogowe ustalające pierwszeństwo i co wskazuje dodatkowy znak w postaci tabliczki VZ 1002 (nasz znak T-6) "przebieg drogi z pierwszeństwem na skrzyżowaniu" (rys. 1).
Rys. 1
Tabliczki pokazujące rzeczywisty przebieg drogi z pierwszeństwem na niemieckim skrzyżowaniu
Sprawa pierwszeństwa jest oczywista tak jak to, że tabliczka nie wskazuje przebiegu pierwszeństwa lecz przebieg drogi posiadającej pierwszeństwo.
Zgodnie z niemiecką ustawą dotyczącą zasad ruchu drogowego jadący drogą z pierwszeństwem bez zamiaru zawrócenia na niej, zmiany na niej pasa ruchu lub opuszczenia jej z lewej lub prawej strony, nie ma, tak jak wtedy gdy nie zmienia ona swojego kierunku, żadnych podstaw do włączania kierunkowskazów i zmiany pasa ruchu przed wjazdem na skrzyżowanie.
Zgodnie z obowiązującym prawem może zatem kontynuować dotychczasową jazdę "na wprost" jezdnią drogi z pierwszeństwem dowolnym pasem ruchu, bez znaczenia jak ona przebiega na skrzyżowaniu, bowiem jadąc nią nie będzie zmieniał kierunku jazdy, a jedynie kierunek ruchu swojego pojazdu.
Niestety w Niemczech, bez uprawnienia ze strony ustawy o ruchu drogowym (StVO), nawet nie wprost w przepisach dotyczących znaków drogowych lecz w załączniku do nich, jest sprzeczne z ustawą zalecenie, obecne nawet w niemieckiej bazie pytań egzaminacyjnych dla kandydatów na kierowców.
Otóż sądy w Niemczech zajmujące się sprawami odszkodowań komunikacyjnych ustalają od bardzo dawna w procentach winę i współwinę uczestników zdarzenia drogowego, a nie tak jak to jest u nas jedynie winnego i pokrzywdzonego, uwzględniając ewentualną możliwość wykonania manewru obronnego lub świadomego, np. w celu wyłudzenia odszkodowania, jego zaniechania.
Niemieccy sędziowie uznali, że na pokazanych na tabliczkach skrzyżowaniach priorytetem jest ochrona pieszych którzy pomimo tego że powinni, w większości nie znają zbyt dobrze zasad ruchu drogowego, zatem takie skrzyżowanie należy potraktować tak jak gdyby drogi i ich jezdnie biegły prosto i przecinały się pod kątem zbliżonym do prostego, po to, by skręt będący zmianą kierunku ruchu potraktować jako zmianę kierunku jazdy w celu wjazdu na jezdnię drogi poprzecznej z pierwszeństwem pieszych.
I tu musimy wrócić do przepisów dotyczących znaków i urządzeń drogowych, a konkretnie do §42.2 "Znaki pierwszeństwa" o następującym brzmieniu:
Kto uczestniczy w ruchu drogowym, musi przestrzegać instrukcji lub zakazów określonych przez znaki, zgodnie z załącznikiem 3.
Rys. 2
Wyciąg z załącznika 3 dotyczący znaków pierwszeństwa
W poz. 2,1 tego załącznika przy znaku VZ 1002-10, pokazanym jako przykładowy, podano następujące wymagania i wyjaśnienia:
Wymóg lub zakaz
1. Każdy kierujący pojazdem, który chce poruszać się po zakręcie drogi z pierwszeństwem, musi to wyraźnie i we właściwym czasie sygnalizować; należy używać kierunkowskazów.(Wer ein Fahrzeug führt und dem Verlauf der abknickenden Vorfahrtstraße folgen will, muss dies rechtzeitig und deutlich ankündigen; dabei sind die Fahrtrichtungsanzeiger zu benutzen.)
2. Szczególną uwagę należy zwrócić na ruch pieszych. W razie potrzeby wymagana jest ostrożność.
Wyjaśnienie
W oczywisty sposób powyższe wymaganie zaprzecza postanowieniom §11 StVO wg których sygnalizuje się zamiar zmiany kierunku jazdy, a nie zamiar zmiany kierunku ruchu, czyniąc zaprzeczający ustawie wyjątek, na szczęście, co jest dla wielu w Niemczech niestety nieoczywiste, tylko i wyłącznie dla jazdy po łuku drogi z pierwszeństwem która zmienia swój kierunek na skrzyżowaniu wg katalogu znaków VT 10002.
Skoro po wewnętrznej stronie łuku drogi na skrzyżowaniu nie ma drogi podporządkowanej, to włączenie kierunkowskazu, tak jak włączenie lewego kierunkowskazu na jednopasowym rondzie o okrężnej organizacji ruchu, pomimo sprzeczności z obowiązującym prawem, nie wprowadzi nikogo w błąd, a zdaniem niemieckiego wymiaru sprawiedliwości poprawi bezpieczeństwo.
Można mieć co do tego wątpliwości, bowiem problemem jest brak pełnej świadomość tego wyjątku, a co za tym idzie, brak zrozumienia jego istoty może prowadzić do uznania kierunku jazdy za kierunek ruchu zatem nie tylko do wadliwego sygnalizowania zamiarów w innych miejscach drogi, ale także wadliwego znakowania kierunkowego wlotów skrzyżowań na których droga z pierwszeństwem zmienia swój kierunek.
Przykładem tego są filmiki reklamowe niemieckich szkół nauki jazdy, mówiące o nieistniejącym zezwoleniu na brak sygnalizowania zamiaru zmiany kierunku jazdy w celu wjazdu na jezdnię drogi podporządkowanej leżącej na przedłużeniu drogi z pierwszeństwem przed zmianą jej kierunku, co świadczy także o tym, że propagujący to samowolnie instruktorzy nie mają nawet świadomości tego, że nie każda zmiana kierunku jazdy wymaga zmiany kierunku ruchu pojazdu.
Dlatego niemieckie sądy rozpatrując sprawy dotyczące braku ustąpienia pierwszeństwa zawracają uwagę na to, że samo sygnalizowanie przez jadącego drogą z pierwszeństwem, nie upoważnia do podjęcia decyzji o wjeździe z drogi podporządkowanej na jezdnię drogi z pierwszeństwem, bowiem sygnalizowany zamiar ma potwierdzać zapowiadane zachowanie sygnalizującego.
Wszyscy zapominają o tym, że brak sygnalizowania jest sygnalizowaniem braku zamiaru opuszczenia przez kierującego pasa ruchu lub jedni drogi, z ich lewej lub prawej strony.
Z uwagi na jednoznaczny zapis w niemieckim prawie, fakt braku sygnalizowania zamiaru jazdy po łuku drogi z pierwszeństwem na skrzyżowaniu oznaczonym znakiem w postaci tabliczki VZ 1002, jest w Niemczech uważany za wykroczenie, jednak karane najniższą grzywną w wysokości 10 euro, bez punktów karnych.
Kto jeździ po niemieckich drogach ma obowiązek znać i właściwe rozumieć niemieckie prawo i wiedzieć kiedy i jak należy zachować się na niemieckich drogach, także na skrzyżowaniach na których droga z pierwszeństwem zmienia swój kierunek pod kątem prostym lub zbliżonym do prostego, bowiem brak tej wiedzy w przypadku kolizji lub wypadku, może być kosztowny, szczególnie gdy w grę wchodzi ludzkie zdrowie lub życie, a karę wymierzy sąd.
Zlekceważenie obowiązku ustąpienia pierwszeństwa bez stworzenia zagrożenia w ruchu wyceniono w Niemczech na 25 euro, ze stworzeniem zagrożenia na 100 euro i 1PK, a za spowodowanie z tego powodu wypadku w rozumieniu zasad ruchu na 120 euro i 1PK.
Przy okazji przypominam, że w Niemczech kierujący może otrzymać, poza grzywną, od jednego do trzech punktów karnych, a po zebraniu ośmiu traci prawo jazdy.
Z innych zasad ruchu warto wspomnieć, że jadący "na wprost" czyli zgodnie z przebiegiem nawet najbardziej krętej jezdni, inaczej mówiąc, bez zmiany kierunku jazdy, na obszarze zabudowanym, z wyjątkiem autostrad, na których nie wolno wyprzedzać z prawej strony, pojazdy o masie całkowitej do 3,5 tony mogą jechać dowolnym pasem ruchu, a nie tak jak u nas, jeżeli prawy pas ruchu jest wolny, prawym pasem.
Także przy zmianie pasa ruchu na wolny pas pomiędzy dwoma pasami, pierwszeństwo ma jadący po jego lewej stronie, a nie tak jak u nas, po prawej.
I na koniec wjazd i opuszczanie budowli z centralną przeszkodą o dowolnym kształcie i wielkości, głównie typu rondo, zorganizowanych okrężnie czyli zgodnie z nakazem niemieckiego znaku 215 "Kreisverkehr" (ruch okrężny) będącym odpowiednikiem naszego znaku C-12.
W niemieckim prawie wprost zapisano, że wjeżdżając na tak zorganizowany obiekt kierujący nie ma prawa włączyć kierunkowskazów, bowiem to jazda "na wprost" czyli bez zmiany kierunku jazdy i pasa ruchu, natomiast zjazd to wymagająca sygnalizowania zamiaru zmiana kierunku jazdy w prawo dozwolona tylko z prawego pasa ruchu okrężnie biegnącej jezdni.
Co oczywiste nie dotyczy to rond o kierunkowej organizacji ruchu z ruchem z prawej strony wyspy środkowej lub centralnego placu, które pokonuje się zgodnie z ich kierunkowym oznakowaniem na wlotach i obwiedni, zatem wjeżdża się na nie albo jadąc "na wprost" albo zmieniając kierunek jazdy w prawo, a opuszcza opuszcza albo zmieniając kierunek jazdy w prawo, albo jadąc "na wprost" do wylotu.
Mam nadzieję, że ten blog będzie przydatny także dla właściwego rozumienia naszego Kodeksu drogowego, co do podstawowych zasad ruchu drogowego od 1998 roku także zgodnego z prawem europejskim.
Opracował Ryszard R. Dobrowolski
